Voorjaarsnota: waar komt het geld vandaan en waar gaat het naartoe?

Vandaag debatteerde de Eerste Kamer over de voorjaarsnota. Hierin staan de ambities van het kabinet in aanloop naar de begroting van het komende jaar. Een goed moment om een aantal SGP-punten aan te snijden. Hieronder leest u de bijdrage van Peter Schalk.

Voorzitter, laat ik eens beginnen met een positieve insteek. Bij de Algemene Financiële Beschouwingen op 19 november 2024 prees ik de regering met het voornemen van de 2% voor de NAVO, en ik vroeg hoe het kabinet aankeek tegen een verhoging naar 2,5% of 3% waar toen over gesproken werd. Inmiddels zijn we ruim een half jaar verder, en inmiddels wordt, ondanks tegenwerkende partijen, de 2%-norm vastgelegd in de wet. En daarenboven heeft de regering de keuze gemaakt: we gaan voor onze veiligheid, en dat betekent 3,5 % voor defensie en 1,5% voor aanverwante zaken. Ik heb wel een paar vragen aan de minister hierover:

• Allereerst: halen we de 2% in 2025?
• En vervolgens: gaat de verhoging naar 5% lukken, of krijgen we versterkt te maken met de problematiek van onderuitputting? Hoe gaat de minister dat voorkomen?

Van belang is welke keuzes de regering gaat maken, want er is gewoon keihard geld nodig. Er zijn een paar knoppen waaraan gedraaid kan worden, zoals het verhogen van de belastingen of het bezuinigen op andere ministeries. Vreemd genoeg stelt de Europese Commissie voor om de nationale ontsnappingsclausule te activeren, waarbij voor 4 jaar met max 1,5% bbp per lidstaat mag worden afgeweken van het uitgaven pad. Volgens de Europese Commissie levert dat 650 miljard euro op. Maar met dat gigantische bedrag loopt dus ook de gezamenlijke staatsschuld op.

• Wat is de route die de minister voor ogen staat? Lidstaten mogen daar op individuele basis voor kiezen. Mag ik ervan uit gaan dat Nederland niet dat pad opgaat?
• Leidt het inzetten van de ontsnappingsclausule, terwijl er geen aanwijsbare economische recessie is, niet tot precedentwerking op andere terreinen?

En wat Nederland betreft: het kabinet heeft ingestemd met de nieuwe norm, maar de dekking is er niet bij geleverd. Dat past niet bij deze minister.

• Welke dekking biedt het kabinet?

Want uiteraard, die keuze voor onze veiligheid kost geld, en dat zal ergens vandaan moeten komen, nu en in de toekomst. Er zullen politieke keuzes gemaakt moeten worden. Daar lopen we niet van weg, maar natuurlijk werpt dit alles zijn schaduw ver vooruit. Daarom is het goed om nu, bij de behandeling van de voorjaarsnota, alvast wat piketpalen te slaan die de fractie van de SGP van belang acht. Dan gaat het om veiligheid, om gezinnen, om oog voor de verre naaste, en om goed rentmeesterschap, zowel voor de schepping als voor de financiën.

Neem die veiligheid. Defensie zit voorlopig wel goed, maar er is meer. Terecht kiest het kabinet voor inzet op Justitie en Veiligheid om de weerbaarheid te vergroten. Maar waar denken we dan aan? Nederland kreunt onder de last van de demonstraties van haatdragers op en rond de universiteiten, of die zich onder andere via Extinction Rebellion misdragen en het demonstratierecht misbruiken. Ons politieapparaat worstelt ermee, maar moet wel voldoende ondersteuning krijgen om naast hun gewone werk deze extreme taken te kunnen uitvoeren.

Tijdens de NAVO-top werd adequaat ingegrepen.

• Waarom kan dat niet altijd zo? Voorkomen is toch beter dan faciliteren, zoals nu lijkt te gebeuren?
• Wat is er nodig om in de komende begroting voor 2026 net zo goed in te grijpen als tijdens de NAVO-top?

Onder veiligheid valt ook het risico van vrij rondlopende criminelen, omdat er te weinig detentieplekken zijn. Er zal moeten worden geïnvesteerd in renovaties om verdere sluiting van detentieplekken te voorkomen. Reden voor de fractie van de SGP in de TK om een motie in te dienen om structureel 25 miljoen euro vrij te maken hiervoor.

• Gaat de regering verdere verslechtering in het gevangeniswezen inderdaad voorkomen?

Voorzitter, de SGP houdt van solide financiën, en vraagt daarom aandacht voor de staatsschuld en de begrotingsdiscipline. In de voorjaarsnota is te lezen dat de staatsschuld met 2,6% oploopt van 45,2% naar 47,8%. In 2030 bedraagt de staatsschuld 50%. Dit betekent dat de bestaande buffer ten aanzien van de Europese norm (60%) steeds kleiner wordt. Daarmee krijgen toekomstige kabinetten steeds minder investeringsruimte en toekomstige generaties steeds meer schulden.

• Hoe verantwoord is het vergroten van de Nederlandse staatsschuld in het licht van de stijgende onzekerheid?
• Blijft er voldoende ruimte om onvoorziene tegenslagen op te vangen?

Voorzitter, Nederland is graag koploper op allerlei beleidsterreinen, met name op Europees financieel gebied. Bij een gedegen begrotingsdiscipline worden geen rekeningen doorgeschoven naar toekomende generaties.

• Hoe verhoudt het laten stijgen van de staatsschuld zich tot de Nederlandse ambitie om koploper te zijn als het gaat om begrotingsdiscipline?
• Hoe verhoudt dit zich met het doorgeven van een hogere staatsschuld aan een volgende regering?

Het gaat nog wel even duren voordat die volgende regering aan de slag kan. De verkiezingen zijn op 29 oktober, en de praktijk leert dat het vormen van een kabinet met horten en stoten kan gaan. Maar intussen moet er wel geregeerd worden. Stilstand kan eigenlijk niet.

Neem de asielwetten. Die zijn inmiddels behandeld in de Tweede Kamer, maar we wachten nog op de stemmingen aldaar.

Er staat een flinke besparing ingeboekt van 4 miljard op Asiel & Migratie omdat de ambitie is om de asielinstroom flink te beperken. In deze voorjaarsnota wordt tegelijk 374 miljoen extra ingeboekt om de asielaanvragen te blijven afhandelen.

• Is de besparingspost überhaupt reëel?
• Moet je niet eerst investeren om daarna te kunnen besparen?
• En wat zijn de consequenties voor deze voorjaarsnota als vandaag onverhoopt deze wetten worden weggestemd of juist als ze met diverse amendementen verbeterd worden?

Voorzitter, de asielinstroom is nog steeds hoog, en zal ook hoog blijven als het in landen gevaarlijk blijft of economisch onhoudbaar is. Daarom moeten we ook oog houden voor onze verre naasten. Al eerder heeft de fractie van de SGP de vinger gelegd bij de onmenselijke keuzes rond het ODA-budget. Het gaat daarbij om steun aan de armen. De wijze Salomo zegt: “Die zijn oor stopt voor het geschrei van de armen, die zal ook roepen en niet verhoord worden”. Oftewel, hoe gaat het rijke Nederland om met ontwikkelingshulp!

Even voor de duidelijkheid. Er gebeurt iets vreemds: het ODA-budget stijgt met 61 miljoen euro. Om te voorkomen dat het ODA-budget te veel stijgt door de stijging van de EU-afdrachten, wordt het ODA-toerekenbare deel daarvan direct verlaagd. Dat betekent dat de koppeling slechts kunstmatig terug is. Het ODA-budget wordt inderdaad verhoogd, maar daarna direct weer gekort in de EU-afdracht. En de aloude koppeling is in het geheel nog niet terug.

de koppeling was 0,7% van BNI. De komende jaren is de koppeling ongeveer 0,44%, omdat er is gekozen om beleidsmatig voor de komende jaren een extra bedrag toe te kennen waardoor je stabiliseert. In feite is de koppeling dus niet hersteld, maar is voorkomen dat deze koppeling verder zal dalen. In de Tweede Kamer is een amendement ingediend waar deze week over gestemd wordt.

• Of dit amendement nu wel of niet wordt aanvaard, cruciaal is wat er gaat gebeuren in de komende miljoenenota. Realiseert het demissionaire kabinet zich dat een tegenstem bij de komende begroting reëel is?

En dan de gezinnen, voorzitter. Ze komen er weer eens bekaaid vanaf, ook in deze voorjaarsnota. Het systeem van de toeslagpartner en de erfbelasting voor biologische kinderen wordt wat aangepast. Dat is positief, maar er is verder weinig gedaan voor gezinnen.

Het kindgebonden budget voor middeninkomens wordt zelfs beperkt. Daarom is in de Tweede Kamer door de SGP een motie ingediend om de schade voor middeninkomens te beperken. Die motie is gelukkig aangenomen.

Het voorstel zoals dat opgenomen was in de voorjaarsnota moet dus worden aangepast.

• Hoe gaat de minister dat vormgeven?

Voorzitter, deze voorjaarsnota werpt zijn schaduw ver vooruit op een aantal thema’s. Mijn fractie ziet met belangstelling uit naar de reactie van de regering.