Naar een deugdzame, bescheiden EU

Vandaag hield de Eerste Kamer de algemene Europese beschouwingen naar aanleiding van de financiële voornemens van de EU. Marc de Vries nam deel aan het debat en vroeg aandacht voor tal van onderwerpen. Hieronder leest u zijn bijdrage.

Voorzitter, In de Bijbel vinden we de deugd van de matigheid. Daarin zit het ‘maat weten te houden’, dat ware wijsheid kenmerkt. Dat is niet een enghartig beknibbelen maar door keuzen te durven maken het beste uit iets halen. Reclames suggereren tegenwoordig dat ‘onbeperkt’ het hoogste goed is. Maar wie in een restaurant het aangeboden ‘onbeperkt spareribs’ gaat uitproberen, komt er ’s nachts achter dat ware wijsheid juist betekent dat je weet wanneer je de laatste moet nemen.

Deze deugd geldt ook voor het Europese beleid. Keuzen durven maken en niet alles willen. Alleen dan haal je het beste uit de Europese samenwerking. Onze fractie ziet de meerwaarde van deze samenwerking. Ooit begon die vanuit economische motieven en die gelden nu nog meer dan destijds. Later werd ook duidelijk dat er milieuproblemen zijn die niet op nationaal niveau op te lossen zijn. Nog recenter zijn we er met onze neus opgedrukt dat samenwerking op het gebied van defensie noodzakelijk is. Ook het migratieprobleem vraagt om een meer dan nationale aanpak alleen. Meerwaarde dus, maar die werkt alleen als er in het Europese beleid keuzen gemaakt worden en niet alles wat denkbaar is, wordt nagestreefd.

Mijn eerste voorbeeld hiervan betreft iets dat lang niet altijd wordt opgemerkt, maar wel heel relevant is. Er is namelijk een discrepantie tussen de ambitie op duurzaamheid en de ambitie op het gebied van Artificiële Intelligentie. Al is een ware energievreter die conflicteert met duurzaamheidsdoelstellingen. Dat betekent dat er keuzen gemaakt moeten worden: waar heeft de inzet van AI werkelijk toegevoegde waarde?  AI is meer dan een nationale aangelegenheid. Alleen door Europese samenwerking kunnen we loskomen van de afhankelijkheid van vooral Amerikaanse Big Tech bedrijven. Dat kan door eigen kunstmatige intelligentie-platforms, zoals nu door de Europese Commissie beoogd wordt. Maar dan kan de EU ook een rol spelen in het maken van de noodzakelijke keuzen ten aanzien van AI. Onze fractie wil dan ook de volgende vraag stellen aan de minister:

Welke mogelijkheden ziet de minister voor de Europese Unie in het vaker maken van keuzen in de inzet van AI? Hoe kan deze bij zichzelf en bij de lidstaten bevorderen dat in de AI-ambities meer rekening gehouden wordt met het hoge energieverbruik van deze technologie?

Voorzitter, ik kom op een tweede terrein waar keuzen gemaakt moeten worden, en dat is de Europese begroting. Het Meerjarig Financieel Kader voor de periode 2028-2034 heeft enkele mooie uitgangspunten. Zo wil de Commissie de EU-financiering vereenvoudigen en stroomlijnen. Ook is er aandacht voor innovatie en concurrentievermogen. De SGP ondersteunt op dit punt van harte de samenwerking. Daarnaast kan de SGP zich in grote lijnen vinden in de voorgenomen inzet van het kabinet. Het beperken van de stijgende lasten, inzet op veiligheid en de concurrentiepositie alsook samenwerken op het gebied van innovatie en migratie zijn goede zaken. Toch worden er vergaande voorstellen gedaan. Zo wil de EU meer eigen belastingen gaan heffen, bijvoorbeeld op tabak. Daarnaast wordt het financieringsplafond voor de EU van 1% van het BNP losgelaten en met 26% overschreden! De EU zou tussen 2028-2034 in totaal bijna € 2 biljoen gaan kosten. En dat terwijl wij in het afgelopen parlementaire jaar diverse keren de pijn gevoeld hebben van het moeten bespreken van vergaande bezuinigingen. Hoe is het dan te verkopen dat tegelijk de begroting van de EU zo stijgt? Hierover enkele vragen aan de minister. Ze sluiten aan bij punten die de minister zelf ook noemt in de Kabinetsappreciatie.

• Is de minister bereid om prioriteringen voor te stellen zodat niet alles wat in de begroting is opgenomen zal worden gerealiseerd?
• Hoe kijkt de regering tegen het loslaten van het financieringsplafond aan? Is dat niet een blijk van onvermogen om strategische keuzen te maken en dus een zwaktebod?
• Klopt de redenering van de EU wel dat het krijgen van eigen middelen de nationale begrotingen zullen ontlasten? Is het niet zo dat onvermijdelijk voor deze belastingen eigen middelen worden weggehaald bij de lidstaten

Voorzitter, de SGP heeft sterke twijfels bij de bereidheid van de EU tot het maken van keuzen. Er worden beslissingen genomen die de EU zo’n beetje tot een schuldenunie maken. Er zijn berekeningen waaruit blijkt dat de EU in 2030 zo’n 30 miljard per jaar aan rente en aflossingen gaat betalen? Dat is zo’n 20% van de huidige EU-jaarbegroting. Al dat geld dat aan rente wordt betaald had ook anders geïnvesteerd kunnen worden als de EU eerder gewoon een beetje op de rem had getrapt. In de kabinetsreactie leest onze fractie dat het kabinet geen voorstander is van het aangaan van gezamenlijke schulden voor nieuwe Europese instrumenten. Het kabinet stelt dat hoge publieke schulden onwenselijk zijn en afgebouwd moeten worden. Daarnaast vindt het kabinet dat de stijging van Nederlandse afdrachten beperkt moet worden. In het hoofdlijnenakkoord heeft het kabinet zich gebonden om de stijging met 1,6 miljard te beperken. Dit juicht de SGP toe. Maar we hebben zelf ook een voorstel dat verder gaat. Veel gemeenten hebben om te bezuinigen aan hun verbonden partijen gevraagd om een taakstelling van tenminste 5% te realiseren en een mogelijk scenario van 10% in kaart te brengen, zonder de kerntaak van de verbonden partij aan te tasten. Dat zou een mooie opdracht voor de EU zijn. De meeste lidstaten zijn lid van de NAVO en hun defensie-uitgaven zullen flink stijgen. Daarin kan de EU best meedenken door de nationale begrotingen wat te ontlasten. Immers is het versterken van defensie ook in het belang van de EU. Als dan de uitgaven naar beneden kunnen, dan moeten de inkomsten ook naar beneden. Dit past binnen de kabinetsinzet waarin wordt gesteld dat ook moet worden gekeken naar wat de EU efficiënter of minder kan doen.

• Is de regering bereid om naar het voorbeeld van de gemeenten de EU de opdracht te geven om, zonder in te boeten op haar kerntaak, een bezuiniging van 5% te realiseren en tevens een scenario van 10% uit te werken? 

Verder staat het kabinet niet per definitie afwijzend tegenover het instrument van de ‘single plans’. Met dit instrument gaat de EU aan lidstaten vertellen welke plannen er zijn en of een lidstaat dit maar wil uitvoeren. De SGP vindt het zorgelijk dat dit instrument niet in het licht van de democratie van de lidstaten wordt beoordeeld. Wat de SGP betreft ondermijnen dergelijke plannen de bevoegdheden van het parlement en de systematiek van het komen tot beleid in een democratisch gedragen kabinet die dat beleid ook uitvoert. De nationale volksvertegenwoordiging wordt met single plans aan banden gelegd.

• Zijn single plans niet een forse inbreuk op de nationale autonomie van de lidstaten? Wat rechtvaardigt eigenlijk deze single plans?
• Is de regering bereid om in te zetten op het op zijn minst aandringen op het maken van keuzen hierin in plaats van elk beleidsterrein tot voorwerp van zulke plannen te maken?

Voorzitter, ik kom op een volgend terrein en dat is het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Het landbouwbudget lijkt op een grote hoop te worden gegooid in het zogenaamde ‘single plan’. Een deel wordt wel afgeschermd, en daarvoor is de mooie term ‘ring-fenced’ gebruikt. Maar het op een hoop gooien van geld zorgt voor minder transparantie en meer onduidelijkheid of het geld inderdaad wordt besteed aan het doel waarvoor het is gereserveerd. Niet voor niets kwam de landbouwcommissie van het Europees Parlement al in het verweer.

• Hoe kijkt de regering aan tegen de ‘single-plan’-gedachte voor dit beleidsterrein?
• Welke inzet levert de regering om het landbouwbudget daadwerkelijk voor de landbouw beschikbaar te houden?

Voorzitter, één van de grootste knelpunten wat onze fractie betreft is wel de transparantie van geldstromen binnen de EU in het algemeen. Het kabinet wijst in haar reactie op het steeds groeiende foutenpercentage dat de Europese Rekenkamer constateert. Jaarlijks gaan er vele honderden miljarden om in de EU, maar van een groot deel is onduidelijk waar het terechtkomt. We hoeven alleen maar het Cohesiefonds te benoemen. Landen die hun financiën op orde hebben geven eigenlijk gratis geld aan landen die hun financiën niet op orde hebben, waarbij het onduidelijk is of dat gratis geld wel echt wordt besteedt aan het versterken van de economie.

• Wat vindt de regering van de huidige praktijk van het Cohesiefonds? Wil de regering toezeggen in te zetten op een korting op de gelden in het Cohesiefonds, of het tenminste transparanter en effectiever maken van de geldstromen?

Voorzitter, ik sluit af. Ik begon met de deugd van matigheid en de daaraan verbonden moed om keuzen te maken. In een christelijk perspectief wordt dat vergemakkelijkt door het bewustzijn dat er meer is dan geld en dat we uit dit leven niet hoeven te halen wat erin zit omdat er een perspectief is dat verder gaat dan dit leven. Maar matigheid en de durf om keuzen te maken zijn in dit leven heilzaam voor de hele samenleving. We zien uit naar de beantwoording van onze vragen op dat gebied door de minister.